Delft

De stad Delft is ontstaan uit een omstreeks 1071/1075 door Godfried van Lotharingen (Godfried de bultenaar) gesticht grafelijk vroonhof. Deze Godfried had Robert de Vries, voogd van graaf Diederik (zoon van Floris I), verjaagd uit Holland. Op dezelfde plaats lag al een dorpje Delft genaamd dat mogelijk zijn naam ontleende aan het "delven" van de Corbulogracht door de Romeinse veldheer Corbulo. Dat de omgeving van Delft al vroeg bewoning heeft gehad werd bewezen door archeologische vondsten uit de Romeinse tijd. In 1246 verkreeg Delft stadsrechten van de Hollandse graaf Willem II. Vanaf 1580 was Delft de woonplaats van Willem van Oranje die er in 1584 werd vermoord.

In Delft zijn al in de 15e eeuw loden armenpenningen gemaakt die werden uitgereikt aan de armen. In de 16e eeuw zijn deze armenpenningen geslagen van koper, wederom ten behoeve van de armen. In 1531 en 1543 werden zij met toestemming van de centrale overheid geslagen. Zij mochten worden uitgegeven door de heilige-geest meesters (het armen bestuur). De penningen mochten alleen als betaling worden aangenomen door de "backers, comans, snijers, schoenmaeckers ende andere diergelijcke neringe doende tot behoeff van den armen". Degenen die deze penningen had ontvangen kon ze wekelijks omwisselen voor gewoon geld bij de armenkamer. Net als later met de gasthuisoorden van Leiden werden de armenoorden van Delft echter ook gesignaleerd in het gewone geldverkeer in en buiten de stad. De waarde van deze armenpenningen was blijkbaar gesteld op 12 mijten (is een oord). Zij rouleerden namelijk voor deze waarde in het gewone geldverkeer. Aangezien deze toestand niet aanvaardbaar was vaardigde koning/keizer Karel V in 1548 een ordonnantie uit waarin deze penningen werden verboden. In 1559 verscheen er toch weer een gewijzigde derde emissie die echter al op 30 juni 1561 weer werd ingetrokken.
Bron: www.duiten.nl

Avondmaalsloodje of Congregatiepenning van de Waalse Gemeente
2x
                   collectie AK                                               bodemvondstenwereld.nl
Vz: stadswapen van Delft waaromheen de tekst "EGLISE WALONNE DE DELFF"
Kz: arm uit de wolken met kroon waaromheen de tekst "A CELUI QUI VAINCRA 2 TIM 478"
Diameter : 30 mm, materiaal tin (en lood?)
Referentie: L. Minard van Hoorebeke nr. 159, Pelsdonk 01.04.029.
Veilingcatalogus collectie P. Smidt van Gelder Zaandam 1848 lot No. 4511
Prijslijst A.G. v.d. Dussen januari 1981 nummer 308; veiling 349 (30-11-1990) Rietdijk lot #3753; veiling Rietdijk 369 nummer 1022 en 387 nummer 817.
Karel de Geus veiling 21 #1764 32 x 33 mm en veiling 25 lot nr. 1285. colPDE01.
Collectie Delf05, 30 mm, mooi exemplaar
Rietdijk veiling 394 2013 #466.
Een exemplaar gevonden te Papendrecht 5,974 gr., stempelstand 2,5 Numis 1058600
Veiling 26 (19-20 november april 2001), L. Schulman lot 2141 in zilver gegoten en gebruneerd.
MPO veiling 44 woensdag 26 november 2014 lot 5632
Collectie Mart Hoffmann
Collectie WN.


Avondmaalsloodje Lutherse Gemeente

Voorzijde: het zegel van de gemeente, het Lam Gods met de zegevaan.
Omschrift: "Voor de communicanten van Delft". Rondom een parelrand.
Keerzijde: 9-regelige tekst "De mensch eproeve hemselve ende also ete hij van desen broede ende drincke van dese kelck". Tekst uit 1 Cor. 11:28.
Lood, 35 mm., D&B 82
MPO veiling 44 woensdag 26 november 2014 lot 5631, 34 mm

Avondmaalsloodje Lutherse Gemeente Delft

Voorzijde: Bijbelse scene
Omschrift: DOET BOET . EN GELOOFT DEN EVANGELI.MAR.C.1.15
Keerzijde: 10-regelige tekst COR XI 2.8.
Messing gegoten, 36 mm, 8.58 gram.
Schulman B.V. veiling 355 lot 823. Artikel van Harry Donga in De Beeldenaar 42 september | oktober 2018 | nr 5 pagina's 217 en 218.


Armenpenning.
     

Voorzijde : Het stadswapen van Delft, omschrift DELFT IN - HOLLAND.
Keerzijde : " CHARI TAS ".
Diameter : 31 mm.
Referentie: niet in L. Minard van Hoorebeke, Pelsdonk 01.04/028.
Veilingcatalogus collectie P. Smidt van Gelder Zaandam 1848 lot No. 4512
In1907 wordt deze penning in 'Munten en Penningen in het Gemeente-Museum te Delft' als volgt omschreven;
bij armweze looden penningen van het Charitatenhuis. Vz. Wapen van delft. Omschrift: DELFT IN HOLLAND.
Kz.CHARITAS - voor zoover mij bekend onbeschreven. (Grootte niet vermeld).
Afbeeldingen: 1; prijslijst A.G. v.d. Dussen januari 1981 nummer 309, 2 en 3 colPDE02 en colPDE03.
De twee penningen welke zich in mijn collectie bevinden hebben een aantal verschillen, namelijk;
materiaalsoort lood en tin, medailleslag en muntslag, dikte van de ene penning ± 1 mm, de andere ± 4 mm, gewicht 5,52 gr. en 24,78 gr.
Prijslijst A.G. v.d. Dussen juli/augustus 1983 nr. 248 (afb. 4).
Rietdijk veiling 387 nummers 818 (lood) en 819 (tin). Karel de Geus veiling 21 nr. 1764 32 x 33 mm + dunner exemplaar nr. 1765.
Rietdijk 393 #516, Rietdijk veiling 394 2013 #466.
Laurens Schulman prijslijst 4 + 10 nr's 847 + 1271, lood, 32 mm.
Veiling 26 (19-20 november april 2001), L. Schulman lot 2139, lood.
MPO veiling 44 woensdag 26 november 2014 lot 5628 (8? gram) en 5629 (29 gram)


Oordje van het Gasthuis van de Heilige Geest.

Voorzijde : Het stadswapen met daarop twee klimmende leeuwen.
Daarboven het jaartal 1531 en tussentwee geparelde randjes het omschrift: " DEN ARMEN GELT IN DELFT ".
Keerzijde : De spreuk: " DANS ELEMOSINA LARGITER FIDELIB ".
Een vermanende spreuk aan het adres van de liefdadigheid door de armenverzorgers om de armenkas te vullen.
Diameter : 23 mm
Referentie: L. Minard van Hoorebeke nr. 160.


Armenpenning van de Heilige-Geestmeesters te Delft / Vier Oordjes van het Gasthuis van de Heilige Geest.
 
Voorzijde : Het stadswapen met daanaast : - : (vier oordjes).
Boven het wapen het jaartal 1559 en tussen twee geparelde randjes en een rondlopend snijwerk, het omschrift.
Keerzijde : Op een gesternd veld de Heilige Geest met een krans boven het hoofd en door een zelfde band als op de voorzijde omgeven.
Diameter : diameter 22 / 23 mm
Referentie: L. Minard van Hoorebeke II nr. 161; catalogie VM III.416; catalogus Teylers p. 11, Teylers Museum TMNK 00160, Neumann 12557.
Prijslijst september 1979 A.G. van der Dussen B.V. nr. 281
Prijslijst A.G. v.d. Dussen juli/augustus 1983 nr. 247
In het jaar 1559 werd een gedeelte van Europa, maar vooral Nederland, door de mislukking van de oogst zwaar getroffen.
De prijzen van de etenswaren stegen tot ongekende hoogte. Veel mensen kwamen om door de honger.
De nood verergerde nog eens in Delft omdat veel mensen, vooral uit West Friesland en omstreken, naar Delft kwamen om te kijken of de situatie daar beter was. De overheid probeerde te helpen waar zij konden. De hulpverleners voor de armen besloten nogmaals een munt te slaan van een afwijkend type als de eerste. 




Armenpenning Geef Huis

Duif met gespreide vleugels en stralenkrans.
Circa 1800, koper/brons 36,2 mm.
Schulman veiling 341 27-04-2013 lot 779.


Turfpenning
2x
Voorzijde: wapen van Delft waarboven 71 = 1571.
Keerzijde: TVRF
Materiaal lood/tin, diameter 25 mm. Zie ook Bodemvondstenwereld.nl .
Numis 1125302. Vergelijkbaar exemplaren Numis 1054512 en Pelsdonk blz. 170 nr. 026.
Gevonden in stortgrond afkomstig uit de stadsgracht van Delft. Deze stadsgracht is in de jaren '60 gedempt voor de spoorwegen en wordt nu weer uitgegraven.
2x
Diameter: 23 mm
Massa: 5,9 gram
Vindplaats: omgeving Oud Gastel
Collectie: SvA
2x
Diameter: 20 mm
Vindplaats: bij Hazerswoude Dorp
Collectie: Jim Hollaar, getoond op FB.


 

Armenpenning / Pseudomunt

Loden munt van Delft. Als type heeft de vierlander model gestaan.
Vz.. wapen Philips de Goede : + SANCTVS: MARTINVS: EPISCO
Kz. type vierlander : + MONETA. NOVA. OPIDI: DELF’
In Delft gevonden door Mart Hofman, determinatie door Bouke van der Veen.



Loden munt van Delft of Utrecht
Vz.. wapen Philips de Goede : GOD: GHEF: ONS: GHELVC: DAERME
Kz. +DIT: SIIN: DE: STVVERS: VT: DE: GORSTECH: NOTA
Als type heeft de vierlander model gestaan.
HAE veiling 64 lot #1972



Armenpenning(?) 

Voorzijde: het versierde wapen van Delft
Keerzijde: B met klop P
Datering 1400 - 1500. Numis 1054513



Middeleeuws armenloodje of presentielood. Het lood heeft in het midden een klop met een Gotische letter.
De keerzijde is blanco.
De datering is waarschijnlijk 14^e - 15^e eeuws.
De afmetingen zijn 22 x 25 mm.
Bodemvondst uit Zevenhuizen, Zuid-Holland. colPDE..
In Zeeland, omgeving van Middelburg en Veere, zijn nog drie van deze penningen gevonden zodat Delft onwaarschijnlijk wordt. Zie Vraag 73


Armenpenning(?) 
33 mm 31 mm
Middeleeuws armenloodje of presentielood. Delft is geschreven met Gotische letters.
Op de keerzijde is een " 7 " ingekrast.
De datering is waarschijnlijk 14^e - 15^e eeuws.
De afmetingen is 33 mm. Op FB staat een exemplaar van 31 mm.
Waarschijnlijk een bedel- of legitimatiepenning voor een armen- of leprozenhuis.
Bodemvondst uit Schiedam met Delftse stortgrond. collectie Delf04
Deze penning is ook opgenomen in het boek De derde stad van Holland. Geschiedenis van Delft 1 (Zwolle 2015) op pagina 78

Armenpenning(?) 

Deze penning is in de omgeving van Rotterdam gevonden.
Vz: DELF boven stadswapen in binnencirkel met grote punten
Kz: helaas weinig herkenbaars (twee leeuwen....).
Diameter ongeveer 20 mm. Staat op Bodemvondstenwereld forum.



Ontgrondingspenning.
O-01.A
Voorzijde: Stadswapen waarboven DELFT
Keerzijde: Een klimmende leeuw naar links
Jaartal 17 - 50
Ingeslagen N: 2
Diameter: 59 mm. Lood.
Type O-01.A
NNC MA-00907.
Catalogie: Verv.vLoon VI p. 28-29 – Dirks, Rep. III 1143 – Nederl. Jaarboeken (1748) p. 1104 – Navorscher 7 (1857) p. 171d en p. 172.

O-01.B
Voorzijde: Stadswapen waarboven DELFT
Keerzijde: Een klimmende leeuw naar links
Jaartal 17 - 50
Ingeslagen N: 3
Diameter: 59-60 mm. Tin.
Type O-01.B
MPO veiling 44 woensdag 26 november 2014 lot 5630 ingeslagen nummer 3 uit collectie Nico Arkesteijn, nu collectie MvdB.
Referentie: Dirks PR3 = '‘Penningkundig Repertorium, Mededeelingen ter Aanvulling van de Penninggeschiedenis der Nederlanden’ deel 3 #1143)

Geen afbeelding, O-01.C
Tekst in Vervolg op Van Loon deel 6 1861 pagina 29: 'Vz, den klimmenden leeuw tusschen 17-50 N^o. (8),
Kz.:, gekroond wapen en daarboven : DELFT'
Ingeslagen N: 8.
Type O-01.C

Zie de speciale pagina over Ontgrondings - Passagiegelt penningen.


 

Graanpenningen of Koren accijns loden gevonden in, of toe te schrijven aan Delft. (Zie ook de speciale pagina over graanpenningen)
	Voorzijde: stadswapen Delft (Dordrecht*) Keerzijde: twee ringen en letter R Afmeting: 22 mm Datering: 1500 - 1600 Materiaal: koper Vindplaats: MPO veiling 44 woensdag 26 november 2014 lot 5678 Verblijfplaats: particuliere collectie Codering: Dord20 * navraag bij de HAE leverde de volgende reactie op: 'Een collega heeft deze penning ruim 5 jaar geleden aangenomen en toen op het inzendingsformulier ‘Dordrecht’ genoteerd. Dit omdat hij het wapen op het Dordrechtse wapen vond lijken. Zeer waarschijnlijk heeft hij zich niet gerealiseerd dat ook het wapen van Delft een dergelijke beeltenis heeft en dat dit dus ook tot de mogelijkheden behoort. Zodoende is penning verkaveld als zijnde Dordrecht.'
2x	Voorzijde: stadswapen Delft Keerzijde: hoed waarnaast een 'R' Afmeting: 20 mm Datering: 1500 - 1600 Materiaal: lood Vindplaats: bij Roosendaal Verblijfplaats: particuliere collectie SvA * De Delftse graanmaat 'hoed' was tot in de 16e eeuw de belangrijkste maateenheid voor graan in het land.    Zeer veel bronnen geven de lokale maten dan ook weer in Delftse hoed of achel. 1 hoed = 32 achel / schepel    = 1107,2 liter. Deze maateenheid was echter ook in Dordrecht in gebruik voor haver, gerst; algemeen in    detailhandel; 1 hoed = 8 zak = 1003,2 liter.
2x	Voorzijde: stadswapen Delft Keerzijde: cirkel Afmeting: 19 mm Massa: 1,3 gram Datering: 1500 - 1600 Materiaal: lood Vindplaats: bij Oud Gastel, mogelijk in stortgrond uit Delft Verblijfplaats: particuliere collectie SvA Codering:
	Voorzijde: stadswapen met staande paal Keerzijde: 7M0 Diameter: - / - Datering: 1570? Gevonden: in Delft Catalogie: Numis 1006955
	Voorzijde: oude stadswapen Delft (twee Hollandse leeuwen die de paal, de ‘Delf’, vasthouden) Keerzijde: S h Afmeting: - / - mm Datering: vermoedelijk 15e eeuw Materiaal: lood Vindplaats: Delft Verblijfplaats: particuliere collectie MH Codering:
	Voorzijde: stadswapen Delft Keerzijde: 7M0 Afmeting: - / - mm Datering: 1570? Materiaal: lood Vindplaats: Delft Verblijfplaats: particuliere collectie MH Codering:
	Voorzijde: stadswapen Delft Keerzijde: I h Afmeting: - / - mm Datering: vermoedelijk 15e eeuw Materiaal: lood Vindplaats: Delft Verblijfplaats: particuliere collectie MH Codering:
	Voorzijde: stadswapen Delft Keerzijde: M - . - 70 Afmeting: - / - mm Datering: vermoedelijk 15e eeuw Materiaal: lood Vindplaats: Delft Verblijfplaats: particuliere collectie MH Gevonden door Mart Hoffmann en afgebeeld in The Coinhunter Magazine 137 pagina 27. Codering: Numis 1141857
	Voorzijde: stadswapen Delft / Dordrecht Keerzijde: twee ringen en letter R Afmeting: 22 mm Datering: 1500 - 1600 Materiaal: koper Vindplaats: MPO veiling 44 woensdag 26 november 2014 lot 5678 Verblijfplaats: particuliere collectie Codering: Dord20

Stedelijke penning/mereau 1577
2x
Voorzijde: Binnen een gladde cirkel/boord. De cirkel is onderbroken aan de letter D. Centraal, in het veld de letters. DELF (Delft). Onder en boven versiert met krulmotief.
Keerzijde: Binnen een gladde cirkel/boord. Centraal, in het veld het jaartal 1577. Onder en boven versiert met krulmotief.
Datering: 1577
Diameter: Ø 23 x 21,6 mm.
Massa: 2,39 gram.
Materiaal: koper
De juiste functie van deze penning is onbekend.



Een onbekend token met het stadswapen van Delft en het getal 4.
Schulman veiling 344 (03-2014) lot 1311. Mogelijk heeft dit plaatje dezelfde functie gehad als bij de zilverplaatjes van Leiden.


Gildepenningen van Delft

Andere Delftse armenpenningen van De Kopergeld Pagina: http://www.duiten.nl/delft.html

DEL.1: oord.

VOORZIJDE: Een wapenschild met hierin het wapen van de stad Delft. Boven het wapen staat het jaartal 1531.

TEKST: + DEN o ARMEN o GELT o IN o DELFT (of variant).

KEERZIJDE: Tekst in vier regels: SANS LEMOSINA LARGITER FIDELIE= (of variant). Dit betekent zoiets als: aalmoezen gevende aan de arme gelovigen.

Muntmeester, (mij) niet bekend.

    1531 R³


Voorkomende voor- en keerzijde varianten:

VZ: A: + DEN o ARMEN o GELT o IN o DELFT


KZ: a: SANS / LEMOSINA / LARGITER / FIDELIE'


Info:

Variant Aa (1531), afbeelding in "tot nooddruft des lyfs", armenpenningen in de Nederlanden afb.2.

Wettelijk voorschrift: toestemming van de centrale overheid.



DEL.2: oord.

VOORZIJDE: Een wapenschild met het stadswapen van Delft, boven het wapen staat het jaartal 1543.

TEKST: + DEN * ARMEN * GELT * IN * DELFT * (of variant).

KEERZIJDE: Tekst in vier regels: SANS LEMOSINA LARGITER FIDELIE= (of variant). Dit betekent zoiets als: aalmoezen gevende aan de gelovige armen.

Muntmeester, (mij) niet bekend.

    1543 R³


Voorkomende voor- en keerzijde varianten:

VZ: A: + DEN * ARMEN * GELT * IN * DELFT


KZ: a: SANS / LEMOSINA / LARGITER / FIDELIE'


Info:

Variant Aa (1543), afbeelding encyclopedie D-17

Wettelijk voorschrift: toestemming van de centrale overheid.



DEL.3: oord.

VOORZIJDE: Een wapenschild met het stadswapen van Delft zonder de leeuwen, boven het wapen het jaartal 1559. Aan weerszijden van het wapen punten en twee cirkels, om het geheel een parelcirkel.

TEKST: Geen tekst alleen een versiering om het geheel.

KEERZIJDE: De heilige geest duif omgeven door sterren, om het geheel een parelcirkel.

TEKST: Geen tekst alleen een versiering om het geheel.

Muntmeester, (mij) niet bekend.

    1559 R³


Info:

1559 Jaaroverzicht 1988

Wettelijk voorschrift: toestemming van de centrale overheid.

De koperen armenpenningen van de stad Delft staan beschreven in een boek door Dirk van Blijswijk, beschrijving van de stad Delft.
Na raadpleging van dit boek is er meer informatie over deze oorden voorhanden.


Op 8 december 2013 is op de website www.duiten.nl bij "nieuwe vondsten" het onderstaande toegevoegd:
Delft 1559

Een vondst van een zeer zeldzaam armenoortje van de stad Delft. Het type was mij bekend maar het ontbrak mij aan een goede afbeelding  van dit muntje. Met deze vondst is er eindelijk een mooie afbeelding beschikbaar. 

detail

In eerste instantie leken boven het wapenschild drie Romeinse enen te staan met daar achter een 9. Op de detail foto rechts is te zien dat er wel degelijk het jaartal 1559 staat.
De vijfen zijn van een laat middeleeuwse uitvoering. Voor beschrijving en verdere informatie zie bij Delft (DEL.3).